در سالهای اخیر، صندوقهای قابل معامله رمزارزی (ETFهای رمزارز) به یکی از پرطرفدارترین ابزارهای سرمایهگذاری در بازار داراییهای دیجیتال تبدیل شدهاند. این صندوقها به سرمایهگذاران اجازه میدهند بدون نیاز به خرید مستقیم رمزارز، در نوسانات قیمتی بیتکوین، اتریوم و دیگر داراییهای دیجیتال سهیم شوند.
با این حال، عملکرد این صندوقها همواره کاملاً منطبق بر دارایی پایه نیست. اختلاف میان بازده واقعی صندوق و بازده دارایی اصلی را «خطای پیگیری ETF» مینامند؛ شاخصی کلیدی که میزان دقت مدیریت صندوق را نشان میدهد (CFA Institute, 2024).
خطای پیگیری ETF یکی از مهمترین معیارها برای ارزیابی کیفیت عملکرد مدیران صندوق و کارایی ساختار عملیاتی آن است. هرچه این شاخص پایینتر باشد، ETF توانسته است بازده دارایی پایه را با دقت بیشتری تکرار کند. در این مقاله، مفهوم خطای پیگیری ETF، عوامل مؤثر بر آن و روشهای کاهش این انحراف در صندوقهای رمزارزی مورد بررسی قرار میگیرد.
خطای پیگیری ETF چیست و چرا در صندوقهای رمزارز اهمیت دارد؟
خطای پیگیری ETF به تفاوت آماری بین بازده واقعی یک صندوق و بازده دارایی پایه آن در یک بازه زمانی مشخص گفته میشود.
برای مثال، اگر قیمت بیتکوین در یک ماه ۱۰ درصد رشد کند اما ETF متناظر تنها ۹ درصد افزایش داشته باشد، اختلاف یک درصدی حاصلشده همان خطای پیگیری ETF است.
بر اساس گزارش MSCI (2024)، این شاخص ابزاری حیاتی برای سنجش دقت عملکرد صندوقهاست. در ETFهای سنتی مبتنی بر شاخص سهام، خطای پیگیری ETF معمولاً کمتر از ۰.۳ درصد است، اما در ETFهای رمزارزی این رقم گاهی از ۱ درصد نیز فراتر میرود. علت این تفاوت، ماهیت پرنوسان بازار رمزارزها، کارمزدهای بالا و محدودیتهای ساختاری در نگهداری داراییهای دیجیتال است.
برای سرمایهگذاران، درک خطای پیگیری ETF به معنای شناخت میزان کارایی و شفافیت صندوق است. اگر این شاخص بیش از حد بالا باشد، نشان میدهد که صندوق در بازتولید عملکرد دارایی پایه دقت کافی ندارد و ممکن است سرمایهگذار بازده مورد انتظار خود را از دست بدهد.
چگونه خطای پیگیری ETF اندازهگیری میشود؟
خطای پیگیری ETF از طریق انحراف معیار اختلاف بازدههای دورهای صندوق و دارایی پایه محاسبه میشود.
فرض کنید بازده ماهانه بیتکوین در سه ماه متوالی ۸، منفی ۲ و ۵ درصد باشد و بازده ETF متناظر ۷.۵، منفی ۱.۵ و ۴ درصد. اختلاف بازدهها در هر ماه بهترتیب ۰.۵، ۰.۵ و ۱ درصد خواهد بود. انحراف معیار این اختلافها همان مقدار خطای پیگیری ETF است. هرچه این عدد کوچکتر باشد، عملکرد صندوق دقیقتر بوده است (MSCI, 2024).
در تحلیلهای حرفهای، خطای پیگیری ای تی اف نهتنها برای سنجش عملکرد گذشته، بلکه برای ارزیابی ثبات مدیریتی صندوق و کیفیت زیرساختهای عملیاتی آن نیز بهکار میرود. به گفته CFA Institute (2024)، ETFهایی که خطای پیگیری آنها کمتر از ۰.۵ درصد است، معمولاً از نظر مدیریت دارایی و همبستگی با بازار اصلی در سطح بالایی قرار دارند.
عوامل اصلی ایجاد خطای پیگیری ETF در رمزارزها
دلایل بروز خطای پیگیری ETF در بازار رمزارزها ترکیبی از هزینههای مدیریتی، ساختار بازار و ویژگیهای خاص داراییهای دیجیتال است. در ادامه مهمترین این عوامل بررسی میشوند:
۱. کارمزد مدیریت و هزینههای صندوق
هر ETF برای مدیریت و نگهداری داراییها کارمزدی دریافت میکند. این هزینه که معمولاً بین ۰.۵ تا ۱ درصد سالانه است، بهطور مستقیم موجب کاهش بازده صندوق نسبت به دارایی پایه میشود. در نتیجه، بخشی از خطای پیگیری ETF ناشی از همین هزینه مدیریتی است. به گفته CFA Institute (2024)، حتی کارمزدی کوچک میتواند در دورههای بلندمدت تأثیر چشمگیری بر انحراف بازدهها داشته باشد.
۲. هزینههای تراکنش و کاستودی
در ETFهای رمزارز، انتقال، ذخیره و حفاظت از داراییهای دیجیتال نیازمند زیرساختهای پیچیده و پرهزینه است. هزینههای مربوط به شبکه بلاکچین، بیمه امنیتی و خدمات کاستودی باعث افزایش خطای پیگیری ETF میشود، زیرا بخشی از بازده صندوق صرف این هزینهها میگردد (Morningstar, 2024).
۳. نقدشوندگی پایین و اسپرد قیمتی
ETFهایی که حجم معاملات پایینی دارند، معمولاً با فاصله قیمتی میان ارزش خالص داراییها (NAV) و قیمت بازار مواجه میشوند. این اسپرد موجب افزایش خطای پیگیری ETF میشود، بهویژه در صندوقهای جدید یا کمتر شناختهشده. گزارش Morningstar (2024) نشان میدهد در روزهای ابتدایی عرضه ETFهای اسپات بیتکوین، اختلاف قیمت بازار با NAV در برخی صندوقها تا ۰.۷ درصد افزایش یافته است.
۴. تأخیر در بهروزرسانی ارزش خالص داراییها
بازار رمزارزها شبانهروزی فعال است، اما محاسبه ارزش خالص داراییها در ETFها معمولاً روزانه انجام میشود. این اختلاف زمانی میتواند باعث شود قیمت صندوق از ارزش واقعی آن فاصله بگیرد. تأخیر در محاسبه NAV، یکی از عوامل پنهان افزایش خطای پیگیری ETF در بازارهای با نوسان سریع است (MSCI, 2024).
۵. استفاده از ابزارهای مشتقه بهجای دارایی واقعی
ETFهایی که بهجای خرید مستقیم رمزارز، از قراردادهای آتی یا اختیار معامله استفاده میکنند، معمولاً دچار خطای پیگیری ETF بالاتری میشوند. دلیل آن است که قیمت قراردادهای مشتقه همیشه با قیمت دارایی واقعی همسو نیست و هزینه تمدید (Roll-Over) در بازار آتی نیز میتواند باعث انحراف بازده شود (CFA Institute, 2024).
تفاوت خطای پیگیری ETF در صندوقهای اسپات و فیوچرز بیتکوین
ETFهای اسپات بیتکوین که دارایی واقعی را نگهداری میکنند، معمولاً خطای پیگیری ETF پایینتری دارند. برای مثال، صندوقهایی مانند iShares Bitcoin Trust و Fidelity Wise Origin Bitcoin ETF مستقیماً بیتکوین واقعی را ذخیره میکنند و بازده آنها تقریباً منطبق بر تغییرات قیمت بازار است.
در مقابل، ETFهای فیوچرز بیتکوین مانند ProShares Bitcoin Strategy ETF (BITO) از قراردادهای آتی استفاده میکنند. در این صندوقها، هزینه تمدید قراردادها و تفاوت میان قیمت آتی و نقدی، موجب افزایش خطای پیگیری ETF میشود. دادههای Morningstar (2024) نشان میدهد که در دورههای طولانی، اختلاف عملکرد ETFهای فیوچرز با بازار واقعی بیتکوین گاه تا ۳ درصد در سال میرسد.
راهکارهای کاهش خطای پیگیری ETF
کاهش خطای پیگیری ای تی اف نیازمند ترکیبی از تصمیمهای مدیریتی، فناوری دقیق و ساختار کارآمد بازار است. چند راهکار کلیدی در این زمینه عبارتند از:
۱. بهینهسازی ترکیب سبد
مدیران صندوق میتوانند با تنظیم دقیق ترکیب داراییها و بازبینی دورهای آن، تطابق بیشتری با دارایی پایه ایجاد کنند. این اقدام، بهویژه در ETFهای چنددارایی، موجب کاهش خطای پیگیری ETF میشود.
۲. انتخاب کاستودین معتبر
استفاده از کاستودینهایی با سرعت تسویه بالا و امنیت پیشرفته، مانع از تأخیر در انتقال رمزارزها و محاسبه NAV میشود. این امر یکی از مؤثرترین روشها برای کاهش خطای پیگیری ای تی اف است (CFA Institute, 2024).
۳. استفاده از مدلهای آربیتراژ
معاملهگران آربیتراژ با خرید یا فروش ETF در زمان اختلاف قیمت با NAV، به بازگشت قیمت به تعادل کمک میکنند. این مکانیسم باعث کاهش فوری خطای پیگیری ETF و افزایش کارایی بازار میشود.
۴. کاهش کارمزدها و هزینههای عملیاتی
بر اساس پژوهش MSCI (2024)، کاهش تنها ۰.۲ درصد از هزینههای مدیریتی میتواند تا ۳۰ درصد از خطای پیگیری ETF را کاهش دهد. بنابراین، شفافیت هزینهها و رقابت میان مدیران صندوق نقش مهمی در بهبود عملکرد دارد.
جمعبندی
خطای پیگیری ای تی اف یکی از شاخصهای بنیادی برای سنجش کیفیت و دقت عملکرد صندوقهای رمزارزی است. این شاخص نهتنها بازتابدهنده کارایی مدیریت صندوق است، بلکه تصویری دقیق از هزینههای پنهان، نقدشوندگی و ساختار بازار ارائه میدهد.
ETFهایی که خطای پیگیری ای تی اف پایینتری دارند، معمولاً از مدیریت حرفهایتر، زیرساخت قویتر و شفافیت بالاتری برخوردارند.
افزون بر عوامل فنی و مالی، برخی چالشهای ساختاری نیز میتوانند بر خطای پیگیری ETF در بازار رمزارزها تأثیر بگذارند. از جمله میتوان به موضوعات مربوط به مقررات، ریسکهای نظارتی و حتی ابعاد فقهی و حقوقی اشاره کرد که در کشورهای مختلف موجب تأخیر در پذیرش این ابزارها شده است. برای آشنایی بیشتر با این جنبهها، مطالعهی مقالهی «چالشهای فقهی و حقوقی رمزارزها» پیشنهاد میشود.
