مفهوم iNAV رمزارز یا ارزش خالص دارایی لحظه‌ای در صندوق‌های قابل معامله، به‌ویژه در حوزه رمزارزها، یکی از شاخص‌های کلیدی برای ایجاد شفافیت و اعتماد در بازار محسوب می‌شود. این شاخص به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا در هر لحظه تصویری دقیق از ارزش واقعی دارایی‌های درون صندوق داشته باشند و بر اساس آن، تصمیمی آگاهانه در خرید یا فروش بگیرند. در بازارهای سنتی همچون سهام یا اوراق قرضه، محاسبه iNAV ساده‌تر است، زیرا داده‌ها شفاف‌تر، ساعات معاملاتی محدودتر و نوسانات کمتر هستند. اما در دنیای رمزارزها شرایط کاملاً متفاوت است.
این بازار به‌صورت ۲۴ ساعته و هفت روز هفته فعال است، نوسانات شدیدی را تجربه می‌کند و اختلاف قیمت در میان صرافی‌ها امری رایج است. بنابراین محاسبه iNAV برای رمزارزها نیازمند معماری داده‌ای چندلایه و ابزارهای پیشرفته کنترلی است که بتوانند پویایی بازار را مدیریت کنند.
تفاوت iNAV رمزارز با NAV روزانه، IIV و IOPV
برای درک بهتر جایگاه iNAV رمزارز باید تفاوت آن با سایر شاخص‌های مشابه مشخص شود. NAV روزانه یا ارزش خالص دارایی پایانی صندوق، معمولاً یک بار در پایان روز معاملاتی محاسبه و منتشر می‌شود. این شاخص تصویری کلی از وضعیت دارایی‌ها در پایان روز به دست می‌دهد اما قادر نیست نوسانات و تغییرات میان‌روزی را نشان دهد. در مقابل، iNAV یا Intraday Net Asset Value ارزش دارایی‌ها را به‌صورت لحظه‌ای محاسبه می‌کند و همین ویژگی آن را برای دارایی‌های پرنوسان مثل بیت‌کوین و اتریوم به شاخصی حیاتی بدل می‌سازد. برای آشنایی بیشتر با NAV و iNAV در ETF اسپات میتوانید مطلب مربوطه را مطالعه کنید!
اصطلاحات دیگری همچون IIV یا Intraday Indicative Value و IOPV یا Indicative Optimized Portfolio Value نیز در بازارهای بین‌المللی استفاده می‌شوند که ماهیتاً همان کارکرد iNAV را دارند و تفاوتشان بیشتر به کاربرد در بورس‌های مختلف بازمی‌گردد. تفاوت اصلی این شاخص‌ها با NAV روزانه در فرکانس به‌روزرسانی است. در حالی که NAV تنها یک بار محاسبه می‌شود، iNAV و معادل‌های آن در طول روز معاملاتی بارها و بارها (معمولاً هر ۱۵ ثانیه یک بار) محاسبه می‌شوند تا امکان مقایسه قیمت بازار ETF با ارزش واقعی دارایی‌های آن فراهم گردد.
چالش‌های محاسبه iNAV رمزارز
محاسبه iNAV در بازار رمزارز به دلیل ویژگی‌های خاص این دارایی‌ها چالش‌برانگیز است. نخستین مسئله، تأخیر زمانی یا Latency است. حتی چند ثانیه تأخیر در دریافت داده‌ها می‌تواند محاسبات را دچار خطا کند، به‌ویژه در بازاری که در عرض چند دقیقه تغییرات ۵ تا ۱۰ درصدی را تجربه می‌کند. علاوه بر آن، عمق بازار و شکاف نقدشوندگی نیز تأثیرگذار است. بسیاری از صرافی‌های رمزارزی حجم معاملات کمی دارند و داده‌های قیمتی آن‌ها نمی‌تواند بازتاب دقیقی از بازار کلان باشد.
نوسانات شدید نیز یکی دیگر از چالش‌هاست. بر خلاف سهام یا اوراق قرضه، قیمت بیت‌کوین و اتریوم در بازه‌های کوتاه‌مدت می‌تواند تغییرات شدیدی داشته باشد و این موضوع محاسبه iNAV رمزارز را دائماً تحت فشار قرار می‌دهد. همچنین باید به تفاوت جغرافیایی قیمت‌ها توجه داشت. برای مثال، قیمت بیت‌کوین در بازارهای آسیایی ممکن است همزمان با بازارهای اروپایی و آمریکایی اختلاف قابل‌توجهی داشته باشد. در نهایت، خطر دستکاری قیمتی یا همان Spoofing در صرافی‌های کوچک‌تر وجود دارد که می‌تواند داده‌های غیرواقعی تولید کند و دقت iNAV را خدشه‌دار سازد.
معماری داده برای iNAV رمزارز
برای مقابله با این چالش‌ها و محاسبه دقیق iNAV رمزارز، نیاز به معماری داده‌ای چندلایه و مقاوم وجود دارد. نخستین گام، جمع‌آوری داده از صرافی‌های متعدد است. داده‌های قیمت و حجم باید به‌طور همزمان از صرافی‌های اصلی مانند Binance، Coinbase و Kraken دریافت شوند تا وابستگی به یک منبع خاص کاهش یابد. سپس این داده‌ها وارد لایه‌ای به نام Aggregation Layer می‌شوند. این لایه وظیفه تجمیع و همسان‌سازی داده‌ها را بر عهده دارد و نمونه‌های موفقی همچون CryptoCompare و Kaiko نشان داده‌اند که چنین تجمیع‌کننده‌هایی تا چه اندازه می‌توانند در افزایش دقت موثر باشند.
در مرحله بعد، داده‌ها باید بر اساس الگوریتم‌های میانگین وزنی حجم یا VWAP پردازش شوند. این روش باعث می‌شود قیمت مرجع نه به صورت میانگین ساده، بلکه با توجه به حجم معاملات در هر صرافی محاسبه شود. در نتیجه، صرافی‌هایی که حجم کمی دارند، اثر نامتناسبی بر نتیجه نخواهند گذاشت. در کنار این موارد، نقش APIها و اوراکل‌های بلاک‌چینی نیز حیاتی است. APIهای پایدار و کم‌تأخیر امکان اتصال مستقیم به داده‌های بازار را فراهم می‌کنند، در حالی که اوراکل‌های غیرمتمرکز همچون Chainlink امنیت و شفافیت بیشتری را برای محاسبه iNAV رمزارز تضمین می‌کنند.
اهمیت همبستگی منابع داده در iNAV رمزارز
داشتن چندین منبع داده قیمتی تنها یک انتخاب نیست، بلکه یک الزام برای افزایش دقت است. اختلاف قیمت بین صرافی‌های رمزارزی پدیده‌ای رایج است و اگر مدیریت نشود می‌تواند منجر به بی‌اعتباری iNAV شود. به همین دلیل باید از روش‌های آماری برای سنجش همبستگی میان منابع استفاده کرد. زمانی که ضریب همبستگی یک صرافی با بقیه به‌طور معناداری کاهش می‌یابد، آن منبع باید حذف یا وزن‌دهی کمتری دریافت کند. حذف داده‌های پرت یا Outlier نیز نقش مهمی در این میان دارد. همچنین اعتبار و حجم معاملات هر صرافی باید در وزن‌دهی نهایی لحاظ شود تا منابع معتبرتر نقش پررنگ‌تری در شکل‌دهی به iNAV رمزارز داشته باشند.
کنترل کیفیت لحظه‌ای در محاسبه iNAV رمزارز
کنترل کیفیت داده در محاسبه iNAV رمزارز امری ضروری است. حتی کوچک‌ترین خطا یا تأخیر می‌تواند به انحرافی معنادار در شاخص منجر شود. یکی از ابزارهای مهم در این زمینه مانیتورینگ لحظه‌ای تأخیر داده‌هاست. سیستم باید بتواند منابعی را که با تأخیر قابل‌توجهی داده ارسال می‌کنند شناسایی و حذف کند. بررسی سلامت اتصال APIها نیز اهمیت زیادی دارد، چراکه قطع ارتباط از یک صرافی نباید کل سیستم را مختل کند.
از سوی دیگر، کشف دستکاری‌های بازار از طریق الگوریتم‌های یادگیری ماشین به بخش جدایی‌ناپذیر محاسبات تبدیل شده است. این الگوریتم‌ها قادرند الگوهای غیرعادی همچون سفارش‌های ساختگی را شناسایی کنند. در شرایط بحرانی نیز ابزارهایی مانند Circuit Breaker به کار می‌آیند که محاسبه iNAV را موقتاً متوقف می‌کنند تا از انتشار داده‌های نادرست جلوگیری شود. همچنین وجود سازوکارهای پشتیبان یا Fall-back امکان می‌دهد در صورت اختلال گسترده، محاسبه iNAV بر اساس شاخص‌های معتبر دیگری همچون CF Benchmarks BRRNY ادامه یابد.
استانداردها و الزامات انتشار iNAV رمزارز
بورس‌ها و نهادهای ناظر برای انتشار iNAV رمزارز استانداردهایی تعریف کرده‌اند که رعایت آن‌ها برای ناشران صندوق الزامی است. یکی از مهم‌ترین الزامات، فرکانس انتشار است. طبق مقررات SEC و Nasdaq، iNAV باید حداقل هر ۱۵ ثانیه یک بار به‌روزرسانی شود. این الزام به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تصمیم‌های معاملاتی خود را بر مبنای داده‌های کاملاً به‌روز اتخاذ کنند.
از سوی دیگر، شفافیت متدولوژی محاسبه iNAV نیز یک ضرورت است. IOSCO در گزارش سال ۲۰۲۳ خود تأکید کرده است که ناشران ETF باید روش‌های محاسبه iNAV رمزارز را به‌طور عمومی افشا کنند تا بازار به اجماع برسد. نمونه‌های بین‌المللی نیز این رویکرد را تقویت می‌کنند. برای مثال، Nasdaq Rule 5711(d) یا پرونده NYSE Arca در مورد Franklin Bitcoin ETF، هر دو الزاماتی را در زمینه شفافیت و فرکانس انتشار iNAV اعمال کرده‌اند.
چک‌لیست پیاده‌سازی iNAV رمزارز برای نهادهای مالی
هر نهاد مالی که قصد راه‌اندازی ETF رمزارز دارد، باید مجموعه‌ای از شاخص‌های کلیدی عملکرد یا KPIها را در نظر بگیرد. مهم‌ترین آن‌ها شامل اختلاف لحظه‌ای بین قیمت ETF و iNAV، نرخ خطای داده‌های ورودی، درصد زمان در دسترس بودن سرویس یا Uptime و همچنین میزان همبستگی منابع داده است. دستیابی به این شاخص‌ها نیازمند اقداماتی عملی همچون ترکیب منابع داده‌ای متنوع، طراحی زیرساخت‌های مانیتورینگ بلادرنگ و شفاف‌سازی کامل متدولوژی در برابر نهادهای ناظر است.
راهکارهای آینده برای بهبود iNAV رمزارز
با توجه به رشد سریع بازار رمزارز، نیاز به بهبود مداوم در محاسبه iNAV بیش از پیش احساس می‌شود. یکی از راهکارها ایجاد شبکه‌های چندلایه Price Feed است که داده‌ها را از چندین صرافی و اوراکل همزمان جمع‌آوری می‌کند. استفاده از منابع غیرمتمرکز نیز اهمیت فزاینده‌ای دارد، زیرا می‌تواند امنیت و شفافیت داده‌ها را تضمین کند. علاوه بر این، الگوریتم‌های هوش مصنوعی نقش کلیدی در شناسایی معاملات مشکوک و داده‌های غیرعادی خواهند داشت. در نهایت، تدوین یک استاندارد واحد جهانی برای محاسبه iNAV رمزارز توسط نهادهای بین‌المللی همچون IOSCO یا BIS می‌تواند به هماهنگی و اعتماد بیشتر در بازار منجر شود.
جمع‌بندی
محاسبه iNAV رمزارز یکی از چالش‌های بزرگ در مسیر توسعه ETFهای دیجیتال است. نوسانات شدید، اختلاف قیمت بین صرافی‌ها و ریسک دستکاری داده نشان می‌دهد که تنها با اتکا به معماری داده‌ای پیشرفته و کنترل کیفیت لحظه‌ای می‌توان شاخصی معتبر ارائه داد. هر نهاد مالی که به دنبال راه‌اندازی ETF بیت‌کوین یا اتریوم است باید درک کند که iNAV رمزارز تنها در صورتی قابل‌اعتماد خواهد بود که با نگاه چندلایه، شفاف و تکنولوژی‌محور طراحی شود.
