هک صرافی نوبیتکس در خرداد ۱۴۰۴، بزرگ‌ترین حمله سایبری تاریخ بازار دیجیتال ایران، نه‌تنها امنیت زیرساخت‌های رمزارزی را زیر سؤال برد، بلکه بحث پذیرش ای‌تی‌اف رمزارز را به یکی از مهم‌ترین موضوعات روز در میان سیاست‌گذاران و فعالان بازار تبدیل کرد. سرقت حدود ۹۰ میلیون دلار از دارایی کاربران نشان داد که بدون معماری امنیتی چندلایه، هیچ ابزار مالی—including ETF—از تهدیدات مصون نیست. این مقاله با هدف تحلیل فنی و حقوقی ماجرا، تفاوت بنیادی میان صرافی‌ها و ای‌تی‌اف رمزارز را بررسی می‌کند و مسیر عملی برای اجرای ایمن آن در ایران ارائه می‌دهد.
نوبیتکس چه شد؟ مرور فنیِ رخداد و پیامدهای فوری بازار
در جریان این حمله سایبری، مهاجمان توانستند با نفوذ به زیرساخت کیف‌پول گرم نوبیتکس، به کلیدهای خصوصی دسترسی پیدا کنند. این دسترسی مستقیم به آن‌ها امکان داد تا در مدت کوتاهی مقادیر قابل‌توجهی از دارایی‌های کاربران را به آدرس‌های تحت کنترل خود منتقل کنند. سرعت و دقت عملیات نشان می‌داد که حمله با برنامه‌ریزی دقیق و شناخت کامل از نقاط ضعف سیستم انجام شده است.
یکی از عوامل کلیدی موفقیت مهاجمان، نبود استفاده از فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند محاسبات چندجانبه (MPC) یا امضای چندگانه (multisig) بود. این فناوری‌ها می‌توانند با تقسیم مسئولیت و کلیدهای دسترسی بین چند نهاد مستقل، ریسک تک‌نقطه‌خرابی را به حداقل برسانند. علاوه بر این، فقدان سامانه مانیتورینگ بلادرنگ برای شناسایی و توقف تراکنش‌های مشکوک باعث شد زمان واکنش تیم امنیتی کاهش یابد و دارایی‌ها سریع‌تر از کنترل خارج شوند.
انتشار خبر هک، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی داشت و نگاه عمومی به امنیت بازار رمزارز را به‌طور جدی تغییر داد. بسیاری از کاربران و حتی برخی فعالان بازار، پس از این رخداد، نسبت به توانایی اجرای ایمن و قابل‌اعتماد ای‌تی‌اف رمزارز در ایران تردید پیدا کردند. این رویداد به‌نوعی یادآور شد که بدون زیرساخت امنیتی چندلایه و نظارت مؤثر، هرگونه ابزار مالی دیجیتال در معرض خطر جدی قرار دارد.
ابعاد اقتصادی و روانی حادثه
هک نوبیتکس تنها به‌عنوان یک رویداد امنیتی مطرح نشد، بلکه پیامدهای گسترده‌ای بر پویایی بازار گذاشت. این حادثه موجی از بی‌اعتمادی را میان سرمایه‌گذاران ایجاد کرد که به افت محسوس نقدینگی، افزایش درخواست‌های برداشت و کاهش قابل‌توجه حجم معاملات انجامید. چنین واکنشی نشان می‌دهد که امنیت فنی و اعتماد روانی دو رکن جدایی‌ناپذیر پایداری بازار رمزارز هستند.
با وجود این فضای منفی، تجربه بازارهای بین‌المللی ثابت کرده است که ای‌تی‌اف رمزارز، در صورت برخورداری از طراحی فنی و چارچوب نظارتی صحیح، می‌تواند حتی در شرایط پرریسک، نقش مؤثری در بازسازی اعتماد ایفا کند. اجرای استانداردهای امنیتی چندلایه، بیمه کاستودی و شفافیت در افشای اطلاعات، عواملی هستند که این ابزار را قادر می‌سازند جایگاه خود را به‌عنوان یک سازوکار امن و قابل‌اتکا در بازار تثبیت کند.
چرا این حادثه برای ای‌تی‌اف رمزارز مهم است؟ تمایز ساختاری صرافی و ETF
ساختار عملیاتی صرافی‌های رمزارزی با ای‌تی‌اف رمزارز تفاوتی اساسی دارد. در صرافی‌ها، همان نهادی که بستر معاملات را فراهم می‌کند، وظیفه نگهداری دارایی‌ها را نیز بر عهده دارد. این تمرکز نقش‌ها باعث می‌شود که یک نقص امنیتی بتواند همزمان بر عملیات معاملاتی و بر دارایی‌های ذخیره‌شده تأثیر بگذارد و ریسک کلی سیستم را افزایش دهد.
در مقابل، در ای‌تی‌اف رمزارز مالکیت و نگهداری دارایی‌ها به‌طور کامل به یک کاستودین مستقل و تحت‌نظارت سپرده می‌شود. این مدل همراه با لایه‌های امنیتی نظیر ذخیره‌سازی سرد، بیمه در برابر حملات سایبری و ممیزی‌های دوره‌ای، سطح حفاظت بسیار بالاتری ایجاد می‌کند. نتیجه این تفکیک و کنترل چندسطحی، کاهش چشمگیر احتمال نفوذ و تضمین ثبات عملکرد ابزار سرمایه‌گذاری است.
کاستودی در ای‌تی‌اف رمزارز: امنیت چندلایه و استانداردهای جهانی
در بازارهای پیشرفته، ای‌تی‌اف رمزارز بر پایه معماری کاستودی چندلایه ساخته می‌شود. بیشترین بخش دارایی‌ها در کیف‌پول‌های سرد آفلاین نگهداری می‌شود، کلیدها از طریق MPC یا multisig بین چند نهاد مستقل توزیع می‌شوند، و دارایی‌ها تحت پوشش بیمه سایبری قرار دارند. اجرای ممیزی‌های امنیتی و عملیاتی بر اساس استانداردهایی مانند SOC 1/2 و ISO 27001 نیز الزامی است. برای آشنایی کامل‌تر با مدل‌های کاستودی، مطالعه مقاله کاستودی دارایی دیجیتال و ETF در وب‌سایت سیمکس پیشنهاد می‌شود.
نقش نهاد ناظر: درس‌هایی از تجربه جهانی
پذیرش ای‌تی‌اف رمزارز در بازارهای پیشرفته جهان تنها زمانی ممکن شده که الزامات سخت‌گیرانه امنیتی و نظارتی به‌طور کامل رعایت شده باشد. در ایالات متحده، کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) بر بیمه کاستودی و شفاف‌سازی کامل ریسک‌ها تأکید دارد، در حالی که کمیسیون معاملات آتی کالا (CFTC) بر فرآیند نگهداری و انتقال امن دارایی‌ها نظارت می‌کند.
در بریتانیا، نهاد راهبرد امور مالی (FCA) علاوه بر نظارت امنیتی، اجرای کامل قوانین مبارزه با پول‌شویی (AML) و شناخت مشتری (KYC) را الزامی کرده است. همچنین در اتحادیه اروپا، چارچوب‌های نظارتی مانند مقررات MiCA و الزامات امنیت دیجیتال توسط ESMA اجرا می‌شود. این تجارب می‌تواند الگویی ارزشمند برای ایران باشد تا با بومی‌سازی چنین چارچوب‌هایی، زمینه پذیرش ایمن و پایدار ای‌تی‌اف رمزارز را فراهم کند.
مانیتورینگ و کنترل در ای‌تی‌اف رمزارز
یکی از مزیت‌های کلیدی ای‌تی‌اف رمزارز شفافیت بالا و وجود سازوکارهای کنترل مستمر است. ارزش خالص دارایی‌ها (NAV) به‌صورت روزانه محاسبه و منتشر می‌شود و فرآیند ایجاد یا بازخرید واحدهای صندوق صرفاً از طریق مشارکت‌کنندگان مجاز انجام می‌گیرد. این رویکرد باعث می‌شود جریان ورود و خروج سرمایه تحت نظارت کامل باشد و از اقدامات غیرشفاف جلوگیری شود.
همچنین حضور بازارگردان‌های فعال در ساختار ای‌تی‌اف رمزارز نقش مهمی در حفظ نقدشوندگی ایفا می‌کند. بازارگردان‌ها با مداخله به‌موقع، از انحراف قابل‌توجه قیمت واحدهای صندوق نسبت به NAV جلوگیری کرده و تعادل بازار را حفظ می‌کنند. این لایه‌های کنترلی مانع بروز بحران‌های نقدینگی شده و ثبات عملکرد صندوق را تضمین می‌کند.
نقشه‌راه ایران برای پذیرش ای‌تی‌اف رمزارز
برای راه‌اندازی موفق ای‌تی‌اف رمزارز در ایران، نخستین گام ایجاد تفکیک کامل میان زیرساخت کاستودی و فعالیت صرافی‌هاست. این تفکیک باعث می‌شود وظایف نگهداری و معامله‌گری در دو نهاد مجزا انجام شود و تمرکز ریسک کاهش یابد. کاستودین‌های مستقل باید بر اساس استانداردهای جهانی طراحی و فعالیت کنند تا بتوانند الزامات امنیتی و نظارتی را به‌طور کامل برآورده سازند.
گام بعدی، استقرار پوشش بیمه‌ای جامع برای دارایی‌های دیجیتال است. بیمه سایبری می‌تواند خسارات ناشی از حملات هکری، خطای انسانی یا اختلالات سیستم را جبران کند و اعتماد سرمایه‌گذاران را تقویت نماید. علاوه بر بیمه، الزام به انجام ممیزی‌های دوره‌ای امنیتی و عملیاتی توسط نهادهای مستقل، بخش جدایی‌ناپذیر این فرآیند است تا هرگونه آسیب‌پذیری احتمالی به‌سرعت شناسایی و رفع شود.
در نهایت، اجرای یک سندباکس نظارتی پیش از آغاز فعالیت رسمی، نقش حیاتی در کاهش ریسک‌ها دارد. این محیط آزمایشی به نهادهای ناظر، کاستودین‌ها و مدیران صندوق فرصت می‌دهد تا عملکرد واقعی سیستم، فرآیندهای امنیتی و زیرساخت فنی را در شرایط کنترل‌شده ارزیابی کنند. چنین رویکردی، مسیر پذیرش عمومی ای‌تی‌اف رمزارز را هموارتر و ایمن‌تر خواهد ساخت.
جمع‌بندی
هک نوبیتکس نشان داد که بدون امنیت، هیچ ابزار مالیeven ETF ایمن نیست. اما این حادثه نباید بهانه‌ای برای رد ای‌تی‌اف رمزارز باشد. برعکس، می‌تواند نقطه شروعی برای ارتقاء استانداردهای امنیتی، نظارتی و عملیاتی باشد. اگر قانون‌گذار، کاستودین و نهاد مالی همسو عمل کنند، ای‌تی‌اف رمزارز نه‌تنها به‌عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری امن پذیرفته می‌شود، بلکه می‌تواند جایگاه ایران را در بازار مالی دیجیتال منطقه ارتقاء دهد.
