از زمان پیدایش بیتکوین در سال ۲۰۰۹، این دارایی بهعنوان یکی از پرریسکترین اما جذابترین ابزارهای سرمایهگذاری شناخته شده است. با رشد بازار رمزارز، نیاز به ابزارهای مالی رسمی و تحت نظارت برای دسترسی به بیتکوین افزایش یافت. در این مسیر، دو ابزار مهم برای سرمایهگذاران نهادی و خرد بهوجود آمد: تراست بیتکوین گریاسکیل (GBTC) و ETF بیتکوین. هر دو ابزار با هدف تسهیل سرمایهگذاری غیرمستقیم در بیتکوین طراحی شدهاند، اما از نظر ساختار، نقدشوندگی، شفافیت و هزینهها تفاوتهای اساسی دارند.
این مقاله با تمرکز بر سرمایهگذاران نهادی، تفاوتهای ساختاری، حقوقی و عملیاتی ETF بیتکوین و GBTC را بررسی کرده و پیامدهای عملیاتی مانند نقدشوندگی، انحراف قیمت از NAV، کارمزد، مکانیسم خلق و بازخرید و اثرات نظارتی SEC را تحلیل میکند.
GBTC چیست و چرا بهوجود آمد؟
تراست گریاسکیل بیتکوین (GBTC) در سال ۲۰۱۳ توسط شرکت Grayscale تأسیس شد و برای سالها تنها مسیر سرمایهگذاران نهادی آمریکایی برای دسترسی به بیتکوین بود. هدف اصلی این تراست، ارائه یک راه امن و قانونی برای سرمایهگذاری غیرمستقیم در بیتکوین بود بدون اینکه سرمایهگذاران نیاز به خرید مستقیم رمزارز داشته باشند.
در این سازوکار، شرکت گریاسکیل بیتکوین واقعی را خریداری کرده و در خزانههای امن نگهداری میکند. در مقابل، برای سرمایهگذاران سهام (Units) صادر میشود که نمایانگر مالکیت غیرمستقیم بیتکوین است و به آنها امکان میدهد از افزایش قیمت بیتکوین بهرهمند شوند بدون دسترسی مستقیم به دارایی پایه.
GBTC یک تراست بسته (Closed-End Trust) است، به این معنا که سرمایهگذاران نمیتوانند سهام خود را بازخرید کرده و بیتکوین واقعی دریافت کنند. تنها راه خروج از این سرمایهگذاری، فروش سهام در بازار ثانویه است، که نقدشوندگی را محدود و ممکن است قیمت سهام را از ارزش خالص دارایی (NAV) جدا کند.
محدودیتهای کلیدی GBTC
- نقدشوندگی محدود: عدم امکان بازخرید مستقیم باعث فاصله بین قیمت بازار و NAV میشود.
- کارمزد بالا: کارمزد مدیریتی GBTC حدود ۱.۵–۲٪ در سال است، بالاتر از ETF بیتکوین مشابه.
- تخفیف یا پریمیوم: سهام GBTC ممکن است تا ۳۰٪ پایینتر یا بالاتر از NAV معامله شود.
با وجود این محدودیتها، GBTC نقش کلیدی در معرفی سرمایهگذاران نهادی به بیتکوین داشت و تا پیش از تأیید ETF بیتکوین اسپات، بیش از ۶۰۰ هزار بیتکوین را در اختیار داشت.
ETF بیتکوین چیست و چگونه کار میکند؟
ETF بیتکوین یا صندوق قابل معامله در بورس، ساختاری مشابه ETFهای کالایی دارد. در ETF اسپات بیتکوین، شرکت صادرکننده بیتکوین واقعی را نگهداری کرده و در مقابل، واحدهایی قابل معامله در بورس منتشر میکند.
سرمایهگذاران میتوانند همانند سهام، واحدهای ای تی اف بیتکوین را در طول روز معاملاتی خرید و فروش کنند.
مزایای کلیدی ای تی اف بیتکوین
- قابلیت بازخرید: سرمایهگذاران نهادی میتوانند واحدهای ای تی اف بیتکوین را با بیتکوین واقعی یا وجه نقد بازخرید کنند.
- نقدشوندگی بالا: امکان معامله آنی در بورس.
- کارمزد پایینتر: اغلب ETFهای اسپات بیتکوین کارمزد مدیریتی بین ۰.۲۰٪ تا ۰.۴۰٪ دارند.
- قیمتگذاری دقیقتر: ETF بیتکوین معمولاً نزدیک به NAV معامله میشود.
مقایسه ساختاری ETF بیتکوین و GBTC
| ویژگی | تراست گریاسکیل (GBTC) | ETF بیتکوین |
|---|---|---|
| ساختار | تراست بسته (Closed-End Trust) | صندوق باز (Open-End ETF) |
| قابلیت بازخرید | ندارد | دارد |
| نقدشوندگی | محدود | بسیار بالا |
| کارمزد مدیریتی | بالا (۱.۵٪) | پایین (۰.۲۰–۰.۴۰٪) |
| قیمتگذاری نسبت به NAV | دارای پریمیوم یا دیسکانت | نزدیک به NAV |
| نظارت رگولاتوری | محدود | بالا (تحت نظارت SEC) |
| دسترسی برای سرمایهگذاران | محدود به حسابهای خاص و نهادی | عمومی، از طریق بورس |
کارمزدها، نقدشوندگی و کشف قیمت
کارمزدها و نقدشوندگی، عامل مهمی در تمایز ETF بیتکوین و GBTC هستند.
- GBTC: کارمزد سالانه ۱.۵٪، نقدشوندگی محدود و احتمال دیسکانت یا پریمیوم بالا.
- ای تی اف بیتکوین: کارمزد پایینتر، نقدشوندگی لحظهای و قیمت نزدیک NAV.
این تفاوتها باعث میشود سرمایهگذاران نهادی به سمت ETF بیتکوین کمهزینهتر و نقدشوندهتر حرکت کنند، در حالی که GBTC بیشتر برای سرمایهگذاران پیشین و استراتژیهای بلندمدت مناسب است.
نقطه عطف ۱۰ ژانویه ۲۰۲۴: تأیید دستهجمعی SEC
در ژانویه ۲۰۲۴، SEC مجوز تأیید دستهجمعی ETFهای اسپات بیتکوین را صادر کرد و امکان تبدیل GBTC به ETF بیتکوین فراهم شد (SEC, 2024).
- اثرات بازار: بخشی از تخفیف تاریخی GBTC کاهش یافت و نقدشوندگی بهبود پیدا کرد.
- پیامد حقوقی: GBTC تحت چارچوب قانونی مشابه ای تی اف بیتکوین قرار گرفت و الزامات افشا و نظارت افزایش یافت.
- رقابت کارمزدی: ETFهای جدید با کارمزد پایینتر، سرمایه را جذب کرده و فشار بر GBTC افزایش یافت (GlobeNewswire, 2024).
ریسکها و ملاحظات نهادی
سرمایهگذاران نهادی باید ریسکهای ساختاری و حقوقی ETF بیتکوین و GBTC را در نظر بگیرند:
- انطباق و افشا: ETF بیتکوین الزام بیشتری به گزارشدهی و شفافیت دارد.
- ریسک طرف مقابل: مدیریت کاستودی و نگهداری بیتکوین توسط صندوقها اهمیت ویژهای دارد.
- تمرکز ارائهدهنده و سیاستگذار: تصمیمات SEC و سیاستهای داخلی صندوقها بر نقدشوندگی و جریان سرمایه اثرگذار است.
این عوامل برای صندوقهای بازنشستگی، بانکها و سایر نهادهای مالی اهمیت ویژهای دارد.
نمونههای واقعی و تحولات اخیر
پس از تأیید SEC، ETFهایی مانند iShares Bitcoin Trust (IBIT) و Fidelity Wise Origin Bitcoin Fund (FBTC) فعالیت خود را آغاز کردند.
- حجم معاملات: ای تی اف بیتکوین جدید در هفتههای نخست بیش از ۱۰ میلیارد دلار سرمایه جذب کرد.
- GBTC: شاهد خروج تدریجی سرمایه به سمت ETFهای کمهزینهتر بود.
این تحولات نشان میدهد که بازار بهوضوح در حال انتقال از ساختار تراست بسته به ETF بیتکوین شفافتر و رقابتیتر است (Reuters, 2024; MarketWatch, 2024).
مزایا و معایب برای سرمایهگذاران
ای تی اف بیتکوین
مزایا:
- شفافیت بالا و گزارشدهی منظم
- کارمزد کمتر و ساختار سادهتر
- نقدشوندگی لحظهای در بورس
- ریسک کمتر پریمیوم یا دیسکانت
معایب:
- نیاز به حساب کارگزاری سنتی
- وابستگی به زیرساختهای بازار مالی سنتی
GBTC
مزایا:
- سابقه طولانیتر و شناخت گسترده در میان مؤسسات
- دسترسی برای نهادهایی که پیش از ETF بیتکوین درگیر بازار بودند
معایب:
- کارمزد بالا
- نقدشوندگی پایین
- احتمال فاصله شدید از NAV
درسها و توصیهها برای سرمایهگذاران
برای نهادهای مالی و سرمایهگذاران خرد، ETF بیتکوین گزینهای بهینهتر از نظر شفافیت، انطباق مقررات و مدیریت ریسک است. همچنین دسترسی آسانتر، نقدشوندگی سریعتر و هزینه کمتر، ای تی اف بیتکوین را به ابزار ترجیحی در پرتفوی سرمایهگذاران تبدیل میکند.
با این حال، بررسی دقیق کارمزدها، حجم معاملات و ارائهدهنده ای تی اف بیتکوین پیش از سرمایهگذاری ضروری است. GBTC همچنان بهعنوان ابزار با سابقه تاریخی در پرتفوی برخی نهادها باقی میماند، اما جایگاه آن نسبت به ETF بیتکوین بهشدت محدود شده است.
جمعبندی
ورود ETF بیتکوین به بازار، فصل تازهای در نهادینهسازی داراییهای دیجیتال گشود. در حالی که GBTC نقش پیشرو و تاریخی در این مسیر داشته، ساختار مدرن، شفاف و کارآمد ETF بیتکوین آینده سرمایهگذاری در بیتکوین را تعیین میکند.
برای سرمایهگذاران امروز، انتخاب میان GBTC و ETF بیتکوین بیشتر به میزان نقدشوندگی، هزینه و سطح نظارتی مطلوب بستگی دارد. با روند فعلی، ETF بیتکوین در حال تبدیل شدن به استاندارد طلایی سرمایهگذاری نهادی در بازار رمزارز است.
برای مطالعه بیشتر درباره عملکرد ETF بیتکوین در برابر بازار کریپتوکارنسی و مزایای آن برای سرمایهگذاران، میتوانید به این لینک مراجعه کنید: ETF بیتکوین و آثار آن بر بازار کریپتوکارنسی.
