صندوق‌های قابل معامله در بورس یا ETF بیت‌کوین به عنوان ابزاری برای ساده‌سازی دسترسی سرمایه‌گذاران سنتی به بازار پیچیده و پرریسک دارایی‌های دیجیتال مطرح شده‌اند. اما راه‌اندازی این ابزار در بازار به شدت رگوله‌شده آمریکا، تحت نظارت کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC)، مسیری طولانی و پرچالش را طی کرده است. در ادامه به بررسی دقیق فرآیند تاریخی و قانونی تایید اولین ETF بیت‌کوین در آمریکا می‌پردازد و با الهام از این تجربه، تلاش می‌کند تا الگویی عملی و راهبردی برای بازار مالی ایران ترسیم کند.
تاریخچه تلاش‌ها برای یک ابزار سرمایه‌گذاری نوین
داستان شکل‌گیری یک صندوق قابل معامله در بورس ETF بیت‌کوین در آمریکا، نه یک اتفاق ناگهانی، بلکه نتیجه بیش از یک دهه تلاش مداوم و گاه ناامیدکننده از سوی فعالان صنعت رمزارز و سرمایه‌گذاران بوده است. نخستین تلاش‌ها برای ایجاد چنین ابزاری به سال ۲۰۱۳ بازمی‌گردد، زمانی که برادران وینکلووس (Winklevoss)، بنیان‌گذاران صرافی جمینای، درخواست ثبت یک صندوق مبتنی بر بیت‌کوین را به SEC ارائه کردند. اما این درخواست و متعاقب آن، ده‌ها درخواست مشابهی که در طول سالیان بعد توسط شرکت‌های پیشرویی مانند VanEck، Bitwise، Grayscale و دیگران مطرح شدند، همگی با یک پاسخ قاطعانه منفی یا تعویق‌های مکرر از سوی SEC مواجه می‌شدند.
دغدغه‌های اصلی SEC در آن دوران چه بودند و چرا با این ابزار مالی مخالفت می‌کرد؟
- نگرانی از دستکاری بازار: SEC به شدت نگران بود که بازار بیت‌کوین، به دلیل نوپا بودن و عدم نظارت کافی، مستعد دستکاری قیمت باشد. نبود یک “بازار مرجع قابل ملاحظه” با نظارت کافی برای قیمت‌گذاری بیت‌کوین، یکی از موانع اصلی بود.
- نوسانات بالا و حفاظت از سرمایه‌گذار: نوسانات شدید قیمت بیت‌کوین به عنوان یک ریسک عمده برای سرمایه‌گذاران خرد و عادی تلقی می‌شد. SEC بر این باور بود که ابزاری مانند یک صندوق بورس‌معامله، ممکن است سرمایه‌گذاران را بدون آگاهی کافی در معرض این ریسک‌ها قرار دهد.
- نبود شفافیت و نظارت کافی: فقدان اطلاعات کافی در مورد حجم معاملات، شرکت‌کنندگان در بازار و مکانیزم‌های قیمت‌گذاری، چالش بزرگی برای نهاد نظارتی بود.
- مسائل مربوط به نگهداری امن (Custody): نبود متولیان قانونی و مطمئن برای نگهداری امن حجم بالایی از دارایی‌های دیجیتال (بیت‌کوین) که پشتوانه این صندوق‌ها می‌شدند، دغدغه مهم دیگری بود.
- پیاده‌سازی سیستم قیمت‌گذاری لحظه‌ای: ایجاد یک سیستم قیمت‌گذاری لحظه‌ای و قابل اتکا که SEC بتواند به آن اعتماد کند، در مراحل ابتدایی دشوار به نظر می‌رسید.
نقاط عطف حقوقی و قانونی: نقش دادگاه‌ها و تغییر رویکرد SEC
کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC)، نهاد نظارتی اصلی، ابتدا رویکردی سخت‌گیرانه نسبت به محصولات مالی مرتبط با دارایی‌های دیجیتال، از جمله صندوق‌های قابل معامله در بورس ETF بیت‌کوین، داشت. این رویکرد ریشه در حفاظت از سرمایه‌گذار و حفظ سلامت بازار داشت. با این حال، این موضع‌گیری با یک نقطه عطف حقوقی مهم در پرونده دادگاهی Grayscale دستخوش تغییر شد.
شرکت Grayscale Investments در سال ۲۰۲۲ درخواست تبدیل صندوق GBTC خود به یک ETF بیت‌کوین را به SEC ارائه کرد که رد شد. اما Grayscale به دادگاه شکایت برد و در آگوست ۲۰۲۳، حکم دادگاه فدرال به نفع Grayscale صادر شد. دادگاه دلایل SEC را متناقض دانست، زیرا این نهاد پیش‌تر ETFهای آتی بیت‌کوین را تأیید کرده بود. این حکم، SEC را وادار به بازنگری کرد و در نهایت، در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۴، به تأیید ۱۱ ETF بیت‌کوین منجر شد. این اتفاق نشان داد که حتی نهادهای نظارتی قدرتمند نیز باید در برابر استدلال‌های حقوقی محکم، انعطاف‌پذیری نشان دهند.
روند اداری ۱۹b‑4: از پیشنهاد اولیه تا صدور مجوز نهایی
پس از حکم دادگاه Grayscale، فرآیند اداری برای تصویب صندوق‌های قابل معامله در بورس اسپات بیت‌کوین سرعت بی‌سابقه‌ای گرفت. ابزاری که بورس‌ها برای لیست کردن محصولات جدید به SEC ارسال می‌کنند، فرم ۱۹b-۴ نام دارد. این فرم، اساساً یک پیشنهاد برای تغییر در قوانین بورس است تا بتوانند محصول مالی جدیدی را لیست و معامله کنند.
روند اداری ۱۹b-۴ شامل گام‌های دقیق و زمان‌بندی‌شده زیر است:
- ارسال پیشنهاد: بورس‌های اوراق بهادار (مانند NYSE Arca، Nasdaq، Cboe BZX) پیشنهاد ۱۹b-۴ خود را برای لیست کردن محصولات جدید به SEC ارسال می‌کنند.
- اعلام عمومی و دریافت نظرات: SEC پیشنهاد را به صورت عمومی اعلام می‌کند و آن را برای دریافت بازخوردها و نظرات از سوی فعالان بازار، کارشناسان و عموم مردم منتشر می‌کند.
- مهلت‌های قانونی بررسی: SEC دارای مهلت‌های مشخص و تمدیدپذیری برای بررسی و پاسخگویی به این درخواست‌هاست (که در گذشته می‌توانست تا ۲۴۰ روز به طول انجامد). اما در مورد صندوق‌های اسپات بیت‌کوین، با توجه به فشار دادگاه و علاقه بازار، SEC روند بررسی را به شدت سرعت بخشید و عملاً این بازه را برای تصمیم‌گیری نهایی کوتاه‌تر کرد.
- تعامل و اصلاحات: در طول این فرآیند، SEC به‌طور مداوم با متقاضیان در ارتباط است تا نگرانی‌ها را برطرف کرده و اصلاحات لازم را در ساختار و مکانیزم‌های صندوق اعمال کند.
- تصویب نهایی: در نهایت، SEC می‌تواند پیشنهاد ۱۹b-۴ را تأیید یا رد کند. با تایید، بورس مجاز می‌شود تا صندوق مورد نظر را لیست کرده و امکان معامله عمومی آن را فراهم کند.
این فرآیند دقیق و چندمرحله‌ای، نشان می‌دهد که تصویب یک ابزار مالی پیچیده، صرفاً یک تصمیم بله یا خیر نیست، بلکه نتیجه یک تعامل پیچیده و دقیق بین نهادهای نظارتی، متقاضیان و ملاحظات بازار است.
راه‌اندازی بازارهای مشتقه و ارتقاء کاستودی: آماده‌سازی بستر برای آینده
پیش از تأیید نهایی صندوق‌های قابل معامله در بورس ETF بیت‌کوین، دو تحول کلیدی، مسیر را برای پذیرش آن‌ها هموار کرد: نخست، راه‌اندازی بازارهای مشتقه قانونی مانند معاملات آتی بیت‌کوین در بورس‌هایی همچون CME Group در سال ۲۰۱۷ و سپس تأیید ETF بیت‌کوین توسط SEC در سال ۲۰۲۱، که به SEC ابزارهای نظارتی بیشتری برای رصد قیمت‌ها داد. دوم، ارتقاء چشمگیر سیستم‌های نگهداری امن (Custody) توسط شرکت‌های معتبری مانند Coinbase Custody و Fidelity Digital Assets، که نگرانی‌های SEC را در مورد امنیت نگهداری حجم بالای دارایی‌های دیجیتال برطرف ساخت. علاوه بر این، بهبود نقدشوندگی و افزایش عمق معاملات در بازارهای اسپات جهانی نیز به ایجاد ساختار قیمتی قابل اتکاتری کمک کرد.
نکات کلیدی قانونی و سازوکارهای محافظتی: سنگ بنای اعتماد
کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) تنها با وضع شروط سخت‌گیرانه، از جمله توافق‌نامه‌های اشتراک‌گذاری نظارتی برای مقابله با دستکاری بازار، ساختاردهی دقیق صندوق جهت تضمین شفافیت و نقدینگی (شامل نقش مشارکت‌کنندگان مجاز و مکانیزم‌های قیمت‌گذاری)، و نگهداری امن (Custody) دارایی‌ها توسط متولیان معتبر و رگوله‌شده، با تصویب صندوق‌های قابل معامله در بورس ETF بیت‌کوین موافقت کرد. این سازوکارها نشان‌دهنده تلاش SEC برای حفظ سلامت بازار و حفاظت از سرمایه‌گذاران با همکاری بازیگران اصلی صنعت بودند.
پیامدهای جهانی و موفقیت یک رویداد تاریخی
تایید صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) اسپات بیت‌کوین در آمریکا یک نقطه عطف تاریخی برای صنعت دارایی‌های دیجیتال بود که با واکنش فوق‌العاده مثبت بازار و ورود میلیاردها دلار سرمایه همراه شد. این رویداد، نشان‌دهنده تقاضای بالای سرمایه‌گذاران نهادی و خرد برای دسترسی قانون‌مند به بیت‌کوین بود. آمریکا با این اقدام، به دلیل افزایش اعتبار صنعت رمزارز، ورود گسترده سرمایه‌های نهادی، الگوسازی رگولاتوری برای سایر کشورها و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، به یک مرجع جهانی در حوزه دارایی‌های دیجیتال تبدیل شد. این موفقیت، جایگاه بیت‌کوین را در سبد دارایی‌های جهانی مستحکم کرده و پیامدهای مهمی برای آینده نوآوری‌های مالی و ادغام فناوری‌های نوین با بازارهای سنتی دارد.
ETF بیت کوین در راه بازار سرمایه ایران
تجربه آمریکا در راه‌اندازی صندوق‌های قابل معامله در بورس ETF بیت‌کوین، نقش یک نقشه راه ارزشمند را برای کشورهایی مانند ایران ایفا می‌کند که به دنبال تعامل با دارایی‌های دیجیتال هستند. ایران با وجود پتانسیل‌های داخلی قابل توجه در فناوری بلاکچین بومی، بورس کالا و توانایی ایجاد ساختارهای کاستودی داخلی توسط بانک‌ها و شرکت‌های فین‌تک، می‌تواند از این ظرفیت‌ها برای توسعه ابزارهای مالی نوین و جذب نقدینگی به کانال‌های رسمی بهره‌مند شود.
با این حال، ایران در این مسیر با چالش‌های مهمی روبروست. نبود سیاست‌گذاری شفاف و چارچوب قانونی جامع برای دارایی‌های دیجیتال، در کنار محدودیت‌های بین‌المللی ناشی از تحریم‌ها که همکاری با نهادهای جهانی را دشوار می‌سازد، از جمله موانع اصلی هستند. همچنین، نیاز به توسعه زیرساخت‌های مالی و نظارتی داخلی قوی برای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم، و مدیریت نوسانات ارزی و اقتصادی کشور، پیچیدگی‌های این مسیر را دوچندان می‌کند.
ایران از تجربه آمریکا چه بخش‌هایی را باید اقتباس کند؟
ایران باید بر سه محور اصلی تمرکز کند: شفافیت، نظارت و حفاظت از سرمایه‌گذار. این امر نیازمند یک بازنگری جدی در رویکرد فعلی به دارایی‌های دیجیتال، تدوین قوانین روشن و کارآمد، و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای نظارت بر بازار است. این می‌تواند شامل طراحی مدل‌های بومی برای توافق‌نامه‌های اشتراک‌گذاری نظارتی و استفاده از متولیان معتبر داخلی باشد تا امکان راه‌اندازی صندوق‌های بورس‌معامله مبتنی بر دارایی‌های دیجیتال در آینده فراهم آید.
نتیجه‌گیری
تأیید ETF بیت‌کوین در آمریکا ثابت کرد که می‌توان با رویکردی محتاطانه، نوآوری‌های مالی را با حفاظت از سرمایه‌گذار به بازارهای سنتی آورد. این تجربه، الگویی برای ایران است؛ با درس‌گرفتن از آمریکا و در نظر گرفتن شرایط داخلی، ایران می‌تواند با قانون‌مندسازی و توسعه ابزارهای سرمایه‌گذاری دیجیتال، به شفافیت، امنیت و رشد اقتصادی دست یابد. این مسیر نیازمند همکاری نهادها، تنظیم‌گری هوشمندانه و آموزش گسترده است.
برای آشنایی بیشتر با چگونگی ورود سرمایه‌گذاران نهادی به بازار بیت‌کوین و نقش ابزارهایی مانند ETF در این فرآیند، می‌توانید این مقاله در وب‌سایت CIMAX را مطالعه کنید.
