در سالهای اخیر با گسترش بازار صندوقهای قابل معامله در بورس (ETF) و بهویژه ورود آنها به دنیای رمزارز، مفهومی به نام بازارساز ETF به یکی از عناصر کلیدی در عملکرد این صندوقها تبدیل شده است. اگرچه بسیاری از سرمایهگذاران از ETFها برای تنوعبخشی پرتفوی خود استفاده میکنند، اما کمتر کسی از پشتصحنهی نقدشوندگی بالا و فاصله اندک میان قیمت بازار و ارزش خالص دارایی (NAV) آگاه است. این ثبات و کارایی مدیون حضور فعال بازارساز ای تی اف است که مانند موتوری پنهان، به تعادل عرضه و تقاضا کمک میکند.
بازارساز ETF چیست و چه تفاوتی با بازارگردان سنتی دارد؟
در بازار سرمایه، اصطلاح بازارگردان معمولاً به شرکتی گفته میشود که همزمان پیشنهاد خرید و فروش ارائه میدهد تا نقدشوندگی بازار را حفظ کند. اما بازارساز ETF نقشی فراتر از بازارگردان سنتی دارد. او نهتنها در بازار ثانویه فعالیت میکند بلکه در بازار اولیه نیز حضور دارد و در فرآیندهای «خلق و بازخرید واحدها» (Creation & Redemption) نقشی اساسی ایفا مینماید.
اگر با ساختار صندوقهای قابل معامله در رمزارزها آشنایی ندارید، پیشنهاد میکنیم ابتدا مقالهی ETF رمزارز چیست و چگونه بهترین گزینه را انتخاب کنیم؟ را در وبسایت سیمکس مطالعه کنید تا درک بهتری از مبانی عملکرد این نوع صندوقها داشته باشید.
بازارساز ای تی اف در واقع واسطهای میان نهاد صادرکننده صندوق (Issuer) و بازار سرمایه است. او با خرید یا تحویل داراییهای پایه، واحدهای جدید ETF ایجاد کرده یا واحدهای اضافی را بازخرید میکند. در نتیجه، وقتی تقاضا بالا میرود، بازارساز ای تی اف با خلق واحدهای جدید جلوی افزایش بیش از حد قیمت را میگیرد؛ و هنگامی که تقاضا کاهش مییابد، با بازخرید واحدها از افت شدید قیمت جلوگیری میکند.
نقش بازارساز ETF در چرخهی ایجاد و بازخرید واحدها
یکی از ویژگیهای منحصربهفرد ETFها، وجود مکانیزم ایجاد و بازخرید است که ستون فقرات نقدشوندگی آنها محسوب میشود. در این چرخه، بازارساز ای تی اف یا شرکت مجاز (Authorized Participant) سبدی از داراییهای پایه را جمعآوری میکند و به نهاد صادرکننده تحویل میدهد تا در مقابل آن، واحدهای جدید ETF دریافت کند.
این فرآیند باعث میشود هرگاه تقاضا برای ETF افزایش یافت، واحدهای جدید بهسرعت وارد بازار شوند و مانع رشد غیرمنطقی قیمت گردند. برعکس، اگر عرضه از تقاضا بیشتر شود و قیمت واحدها پایینتر از NAV بیفتد، بازارساز ای تی اف میتواند واحدهای ETF را بازخرید کند و دارایی پایه را تحویل بگیرد.
به این ترتیب، این سازوکار پویا باعث میشود قیمت بازار ETF بهصورت طبیعی به NAV نزدیک باقی بماند. این ویژگی، تفاوت بزرگ ETFها با صندوقهای سنتی است که در پایان روز و با NAV ثابت معامله میشوند.
مکانیزم آربیتراژ بازارساز ETF
یکی از مهمترین ابزارهای بازارساز ای تی اف، آربیتراژ است. فرض کنید قیمت بازار ETF از ارزش واقعی داراییهای پایه (NAV) بالاتر برود. در این حالت، بازارساز ای تی اف میتواند دارایی پایه را از بازار خریداری کرده، واحدهای جدید ایجاد کند و آنها را در بازار ثانویه با قیمت بالاتر بفروشد. این اقدام باعث افزایش عرضه و کاهش قیمت ETF تا سطح واقعی میشود.
در حالت معکوس، اگر قیمت ETF کمتر از NAV باشد، بازارساز ETF واحدهای صندوق را از بازار ثانویه میخرد و آنها را به صادرکننده تحویل میدهد تا دارایی پایه را بازپس گیرد. با کاهش تعداد واحدهای در گردش، قیمت ETF افزایش مییابد و به NAV نزدیک میشود.
این چرخه آربیتراژی یکی از دلایل اصلی ثبات قیمت ETFهاست. بدون فعالیت فعال بازارساز ای تی اف، اختلاف قیمت بازار با NAV میتواند افزایش یافته و موجب از بین رفتن اعتماد سرمایهگذاران شود.
بازارساز ETF و نقش آن در افزایش نقدشوندگی
نقدشوندگی یکی از معیارهای مهم در انتخاب ETF برای سرمایهگذاری است. هرچه بازار نقدشوندهتر باشد، خرید و فروش آن با سرعت بیشتر و هزینه کمتر انجام میشود. حضور بازارساز ای تی اف در بازار دقیقاً برای همین هدف طراحی شده است.
بازارساز ای تی اف با ارائه مداوم قیمتهای خرید و فروش، عمق بازار را افزایش میدهد و از ایجاد اسپردهای وسیع جلوگیری میکند. همچنین، او با دسترسی مستقیم به داراییهای پایه، میتواند واحدهای جدید خلق کند یا واحدهای مازاد را حذف نماید؛ در نتیجه همیشه عرضه و تقاضا در تعادل میماند.
نقدشوندگی بالای ETFها باعث میشود سرمایهگذاران بزرگ (نهادی) نیز با خیال راحت وارد شوند، زیرا میدانند در هر زمان امکان خروج از بازار بدون افت قیمت چشمگیر وجود دارد. این اعتماد عمومی، یکی از نتایج مستقیم فعالیت مستمر بازارساز ای تی اف است.
چالشهای بازارساز ای تی اف در صندوقهای رمزارز
حضور بازارساز ETF در ETFهای رمزارز مانند بیتکوین و اتریوم با چالشهای منحصربهفردی همراه است. بازار رمزارز ۲۴ ساعته فعال است و نوسانات شدیدتری نسبت به بازار سهام دارد. از این رو، بازارساز ای تی اف باید سیستمهای معاملاتی پیشرفته و الگوریتمهای پوشش ریسک داشته باشد تا بتواند در هر لحظه، تعادل میان عرضه و تقاضا را حفظ کند.
چالش دیگر، تفاوت نقدشوندگی میان صرافیهای رمزارز در سراسر جهان است. گاهی اختلاف قیمت میان صرافیها میتواند باعث بروز انحراف کوتاهمدت میان قیمت ETF و NAV شود. در چنین شرایطی، بازارساز ETF باید سریعاً دارایی پایه را از بازاری به بازار دیگر منتقل کند تا تعادل برقرار شود.
همچنین هزینههای نگهداری رمزارز، ریسکهای امنیتی (مانند هک یا از دست رفتن کلید خصوصی) و موانع قانونی در برخی کشورها، فعالیت بازارساز ای تی اف را دشوارتر میسازد. با وجود این چالشها، تجربه نشان داده است که حضور بازارسازهای حرفهای موجب افزایش اعتماد به ETFهای رمزارز شده و حجم معاملات آنها را به طور چشمگیری بالا برده است.
نمونههای واقعی از عملکرد بازارساز ETF در جهان
در بازار آمریکا، پس از تصویب ETFهای اسپات بیتکوین، شرکتهایی مانند Jane Street و Virtu Financial بهعنوان بازارساز ای تی اف فعال در این حوزه شناخته شدند. این شرکتها با فناوری پیشرفته، نقدینگی میلیارددلاری تأمین میکنند و از ایجاد فاصله میان قیمت ETF و NAV جلوگیری مینمایند.
برای نمونه، وقتی تقاضا برای ETF بیتکوین افزایش مییابد و قیمت آن از NAV بالاتر میرود، بازارساز ETF به سرعت دارایی بیتکوین واقعی را خریداری کرده و واحدهای جدید ایجاد میکند تا عرضه افزایش یابد. بالعکس، در شرایطی که فشار فروش بالا رود، بازارساز ETF واحدها را بازخرید کرده و دارایی پایه را پس میگیرد.
این اقدامات باعث میشود ETFهای رمزارزی در آمریکا نسبت به بازارهای غیررسمی از ثبات قیمتی و نقدشوندگی بالاتری برخوردار باشند. موفقیت این مدل، الگویی برای سایر کشورها از جمله بازارهای نوظهور مانند ترکیه و امارات شده است.
چرا عملکرد بازارساز ای تی اف شاخص سلامت صندوق محسوب میشود؟
اگر بخواهیم تنها یک معیار برای سنجش سلامت و کارایی یک صندوق ETF در نظر بگیریم، بدون تردید آن شاخص، عملکرد بازارساز ای تی اف خواهد بود. حضور فعال او تضمین میکند که:
- قیمت ETF همواره نزدیک به ارزش واقعی داراییها باقی بماند.
- سرمایهگذاران بتوانند در هر لحظه با اسپرد کم خریدوفروش کنند.
- نوسانات شدید ناشی از کمبود نقدشوندگی کاهش یابد.
- اعتماد به صندوق و رشد سرمایهگذاری در آن افزایش یابد.
در واقع، هرچه بازارساز ای تی اف قویتر و کارآمدتر عمل کند، صندوق نیز از ثبات قیمتی، نقدشوندگی بالا و شهرت بیشتری برخوردار میشود. از سوی دیگر، نبود بازارساز ای تی اف میتواند باعث انحراف قیمت، افزایش هزینههای معاملاتی و خروج سرمایهگذاران از صندوق گردد.
نتیجهگیری
در این مقاله آموختیم که بازارساز ای تی اف نقش حیاتی در عملکرد بهینه صندوقهای قابل معامله دارد. او با استفاده از مکانیزمهای آربیتراژ، خلق و بازخرید واحدها و ارائه مداوم قیمتهای خرید و فروش، به حفظ ثبات بازار و افزایش نقدشوندگی کمک میکند. در حوزه رمزارزها، این نقش حتی پررنگتر است، زیرا نوسانات شدید و تفاوتهای زمانی میتواند بدون حضور بازارساز ای تی اف به بیثباتی قیمتی منجر شود.
در نهایت، برای سرمایهگذاران آگاه، بررسی نام و عملکرد بازارساز ETF باید یکی از عوامل تصمیمگیری پیش از سرمایهگذاری در هر صندوق باشد. صندوقی که بازارسازی قدرتمند و شفاف دارد، نهتنها ثبات بیشتری ارائه میدهد بلکه اعتماد بیشتری نیز در بازار ایجاد میکند.
